ພະທາດຫລວງວຽງຈັນ ມິ່ງຂວັນຂອງປະຊາຊົນລາວ
ທາດຫລວງ ຫລື ພະທາດຫລວງວຽງຈັນ ຕັ້ງຢູ່ບ້ານທາດຫລວງ ເມືອງໄຊເສດຖາ ນະຄອນຫລວງວຽງຈັນ ເປັນປູຊະນິຍະສະຖານບູຮານທີ່ເປັນສັນຍະລັກຂອງປະເທດລາວ ແລະ ເປັນມິ່ງຂວັນຂອງປະຊາຊົນລາວກໍຄືຊາວພຸດທັງສອງຟາກຝັ່ງແມ່ນ້ຳຂອງ, ສູງ 45 ແມັດ, ມີໃບສີມາອ້ອມ 228ໃບ, ມີບໍລິວານ(ທາດນ້ອຍ) 30 ອົງ ເອີ້ນວ່າ: ປາລະມີສາມສິບທັດ, ຕີນພະທາດແຕ່ດ້ານຕາເວັນອອກຫາດ້ານຕາເວັນຕົກຍາວ 69 ແມັດ, ແຕ່ດ້ານເໜືອເຖິງດ້ານໃຕ້ຍາວ 68 ແມັດ ແລະ ກົມມະລຽນດ້ານນອກອ້ອມພະທາດຫລວງແຕ່ລະດ້ານຍາວ 91,75 ແມັດ.
ຕາມຕຳນານອຸລັງຄະທາດ, ພະທາດຫລວງສ້າງຂຶ້ນເທື່ອທໍາອິດໃນປີພສ 236 (ກ່ອນ ຄສ 307 ປີ) ສະ ໄໝສ້າງເມືອງວຽງຈັນ ໂດຍພະເຈົ້າ ຈັນທະບຸລີປະສິດທິຈັກ ພ້ອມດ້ວຍພະອໍຣະຫັນ 5 ອົງ (ພະສົງລາວ) ທີ່ກັບມາຈາກການສຶກສາທຳມະ ແລະ ໄດ້ນຳເອົາພະບໍຣົມມະທາດ(ກະດູກ)ຂອງພະພຸດທະເຈົ້າມາຈາກປະ ເທດອິນເດຍ. ພະທາດຫລວງທີ່ກໍ່ສ້າງເທື່ອທຳອິດເປັນພຽງແຕ່ກໍ່ເປັນອຸມຸງຫິນກວມພະບໍຣົມມະທາດເທົ່ານັ້ນ ແລະ ມີຮູບສີ່ລ່ຽມ, ກວ້າງດ້ານລະ 5 ວາ, ໜາ 2 ວາ ແລະ ສູງ 4 ວາ 3 ສອກ. ປີ 1566 ພາຍຫລັງຍ້າຍນະຄອນຫລວງຈາກຫລວງພະບາງລົງມາຕັ້ງຢູ່ວຽງຈັນ(ປີ 1560), ພະເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດ ໄດ້ກໍ່ ສ້າງພະທາດຫລວງເປັນເທື່ອທີສອງ ແລະ ສ້າງເປັນທາດໃຫຍ່ກວມອຸມຸງຫິນເກົ່າ ເຊິ່ງມີພະທາດນ້ອຍ 30ອົງອ້ອມພະທາດໃຫຍ່ ເປັນບໍລິວານ ພ້ອມດ້ວຍກົມມະລຽນ ແລະ ຫໍໄຫວ້ທັງ 4 ທິດ.
ໃນທາດນ້ອຍແຕ່ລະອົງນັ້ນເພິ່ນໄດ້ເອົາຄຳໜັກ 4 ບາດຫລໍ່ເປັນທາດນ້ອຍໆບັນຈຸໄວ້ເຊິ່ງມີໃບລານທີ່ເຮັດດ້ວຍຄຳຍາວສອກປາຍ (ສອກກຳ) ແລະ ຈາລຶກພາສາບາລີດ້ວຍອັກສອນທຳຮອງໄວ້ທຸກອົງ. ເມື່ອກໍ່ສ້າງສຳເລັດເພິ່ນໄດ້ໃສ່ຊື່ພະທາດວ່າ: ”ພະເຈດີໂລກະຈຸລາມະນີ” ແຕ່ຄົນສ່ວນຫລາຍມັກເອີ້ນວ່າທາດຫລວງ ເຊິ່ງມີຄວາມໝາຍວ່າທາດໃຫຍ່.
ພາຍຫລັງສ້າງສຳເລັດໃນປີ 1570 ຍັງບໍ່ທັນໄດ້ສະຫລອງ, ພະເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດໄດ້ເດິນທາງລົງໄປເມືອງອັດຕະປືແລ້ວຫາຍສາບສູນໄປໃນປີ 1571. ປີ 1827 ສະໄໝຂອງພະເຈົ້າອະນຸວົງ(ວິລະກະສັດ), ນະຄອນຫລວງວຽງຈັນຖືກສັກດິນາຕ່າງດ້າວທຳລາຍຢ່າງຮາບກ້ຽງ, ກຳແພງນະຄອນຖືກມ້າງເພ, ຫໍໂຮງ ແລະ ວັດວາອາຮາມ ນັບເປັນຮ້ອຍໆວັດຖືກຈູດເຜົາເປັນເທົ່າຖ່ານ, ອົງພະທາດຫລວງທີ່ສະຫງ່າງາມມາແຕ່ບູຮານນະການຈຶ່ງກາຍເປັນທາດຮ້າງຢູ່ກາງປ່າ. ປີ 1876 ໂຈນຫໍ້ໄດ້ມາມ້າງເພພະ ທາດນ້ອຍອ້ອມພະທາດໃຫຍ່ເພື່ອຊອກຫາເງິນຄຳ ແລະ ວັດຖຸມີຄ່າທີ່ຝັງຢູ່ພະທາດ ຈຶ່ງເຮັດໃຫ້ພະທາດຫລວງທີ່ເປ່ເພຢູ່ແລ້ວຍິ່ງເປ່ເພຕື່ມອີກ. ປີ 1900 ເມື່ອຝຣັ່ງໄດ້ປະເທດລາວແລ້ວ, ພວກເຂົາໄດ້ສ້ອມແປງສ່ວນຍອດຂອງພະທາດ, ແຕ່ມີຮູບຊົງແຕກຕ່າງຈາກຮູບເກົ່າ ແລະ ເທື່ອນີ້ມີຜູ້ເຖົ້າເລົ່າວ່າ: ຜູ້ສ້ອມແປງໄດ້ເອົາຄຳຈາກຍອດພະທາດໄປ.
ຕໍ່ມາປີ 1929 ລາຊະການຝຣັ່ງໄດ້ສ້ອມແປງໃຫຍ່ຈົນຮອດປີ 1935 ຈຶ່ງສຳເລັດ ໂດຍເທື່ອນີ້ໄດ້ສ້ອມແປງຍອດພະທາດ, ກົມມະລຽນ, ຫໍໄຫວ້ທາງຕາເວັນຕົກ ແລະ ທາດນ້ອຍທີ່ເພພັງໃຫ້ມີຮູບຊົງຄືເກົ່າ. ປີ 1957 ເມື່ອປະເທດລາວໄດ້ຮັບອິດສະລະພາບເປັນເອກະລາດສົມບູນ, ລັດ ຖະບານລາວພາຍໃຕ້ພະບໍລົມມະຊູປະຖຳຂອງເຈົ້າສີສະຫວ່າງວົງ ໄດ້ນຳພາປະຊາຊົນເຮັດບຸນສະເຫລີມ ສະຫລອງອາຍຸພະພຸດທະສາສະໜາຄົບຮອບ 2500ປີ (ພສ 2500) ຈຶ່ງໄດ້ຟອກຄຳແຕ່ສ່ວນກາງຂຶ້ນໄປ ແລະ ໄດ້ປັ້ນພະບໍລົມມະຮູບຂອງພະເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດ ປະດິດສະຖານໄວ້ດ້ານຕາເວັນຕົກ ຊື່ກັບປະຕູເຂົ້າກົມມະລຽນເພື່ອເປັນອະນຸສາວະລີທີ່ພະອົງໄດ້ຊົງສ້າງພະທາດຫລວງຂຶ້ນໃຫ້ເປັນທີ່ສັກກະລະບູຊາຕໍ່ມາ.
